Wizerunek wampira od wieków budził fascynację i zainteresowanie. Przełomowym dziełem literackim, który utrwalił tę popularność była powieść Drakula Brama Stokera. Na przestrzeni lat powstawały filmy i utwory literackie, których wzorem było to dzieło, jednak wraz z upływem czasu zmieniały się sposoby kreacji wizerunku wampira.
Geneza wampiryzmu
Postać wampira znana jest od zamierzchłych czasów. Każda cywilizacja znała mit o wampirze. Z mitologii greckiej, rzymskiej czy hebrajskiej można dowiedzieć się o podobnych do wampirów istotach (creatures). Zgodnie z klasyczną definicją wampir to duch zmarłej osoby lub jej trup (corpse), ożywiony przez własnego ducha lub demona. Jego powrót powoduje zburzenie spokoju. Wysysa krew ofiar w celu zwiększenia sił witalnych.
Według tradycji ludowej wampir to osoba przedwcześnie zmarła gwałtowną śmiercią (violent death), bądź której życie pozagrobowe nie jest szczęśliwe. To ktoś, kto jest czarownicą lub czarownikiem, wilkołakiem (werewolf), heretykiem, dzieckiem z nieprawego łoża (illegitimate), zrodzonym z rodziców bękartów. Każdy, kto został zabity przez wampira, i wszelkiego rodzaju wyrzutki społeczne. Wampiry wysysają krew, ponieważ jest ona uważana za nośnik życia.
Mroczna atmosfera czasów Stokera
Kamieniem milowym w historii literatury poświęconej wampiryzmowi stało się dzieło Brama Stokera. Warto wspomnieć o atmosferze tamtych czasów, która niewątpliwie miała wpływ na genezę utworu. Powszechny był głód (famine) i masowa śmierć. Jako chłopiec Stoker chorował na tajemniczą chorobę, objawiającą się paraliżem. Wolny czas spędzał głównie na słuchaniu opowieści matki, która przekazywała mu informacje o sytuacji na zewnątrz. Zostały one wzbogacone przez opowieści z jej dzieciństwa. To od niej usłyszał przerażającą historię o epidemii cholery, która zabrała mnóstwo ludzkich istnień. Zdarzały się też sytuacje, gdzie zmarłych grzebano żywcem (bury alive). Pewnego dnia chłopiec odzyskał zdrowie. Mógł cieszyć się wolnością poza domem. Ulubionym miejscem spędzania wolnego czasu stał się pobliski cmentarz (cemetery), gdzie pochowani byli samobójcy.
Vlad III jako inspiracja do stworzenia głównego bohatera
Proces twórczy powieści poprzedzony był lekturą książek o wampirach. Praca ta była żmudna i czasochłonna. Stoker sięgał do wielu źródeł. Wśród nich znajdowały się stare kroniki (chronicles) z dziejów Europy Środkowej. W jednej z nich natknął się na historię wołoskiego hospodara, Vlada III, powszechnie identyfikowanego pod przydomkiem Dracula (przez jednych przydomek ten tłumaczony jest jako Syn Smoka, przez innych – Syn Diabła).
Źródła historyczne o Vladzie Palowniku
O tym, jakim człowiekiem był Vlad III, najlepiej świadczy drzeworyt niemiecki z XV w. przedstawiający go posilającego się na tle lasu ludzi nabitych na pal (stake). To właśnie ów wołoski hospodar stał się bezpośrednim pierwowzorem tytułowego bohatera powieści Stokera. Makabryczne szczegóły z jego życia oraz krążące o nim pogłoski połączył pisarz ze słowiańskimi wierzeniami i legendami o wstających z grobu upiorach (apparition) wysysających krew żyjących – wampirach. Pod tym właśnie kątem badał folklor europejski. Słowo Tepes oznaczało „Palownika”, co było aluzją do preferowanej przez Draculę metody zadawania powolnej śmierci nieprzyjaciołom. Okrucieństwa, których się dopuścił, wzmacniane były przez legendy związane z jego osobą. Stąd też jego postać identyfikuje się z mitem o wampirze. Na terenie Siedmiogrodu (Transylvania) krążyły liczne legendy, opowieści, ludowe przekazy i pamflety opisujące rzekome okrucieństwa Vlada Palownika. Tortury jakie stosował to między innymi: wbijanie na pal matek i przybijanie do ich piersi niemowląt oraz gotowanie ofiar żywcem. Jak podają przekazy – w ciągu dziesięciu lat swojego panowania wbił na pal około 50 tysięcy ludzi.
Kreacja wampira Draculi w powieści Stokera
Postać hrabiego (count) Drakuli, jaka wyłania się na kartach powieści, budzi przerażenie zarówno wyglądem, jak i zachowaniem. Wyraźnie została zaznaczona różnica pomiędzy człowiekiem a wampirem. Zęby wystają spod warg, są też ostro zakończone. Charakterystyczne są również paznokcie, długie, cienkie i spiczasto obcięte. Jego postać nie odbijała się w lustrze. Aby uśpić czujność ofiar, mógł przybrać różne formy „od mgły do błyskawicy”. Posiadł również umiejętność kontrolowania sił przyrody. Jego moce nadprzyrodzone (supernatural) pozwalały mu na to, że posłuszne były mu również zwierzęta. Wampir jest postacią ewidentnie negatywną. Brakuje mu empatii i współczucia. Ofiary zabija, nie mając żadnych wyrzutów sumienia (remorse). Były jednak rzeczy, których się bał. Był to czosnek i symbole religijne. Strach wyzwalający się pod wpływem krzyża świadczył o jego demonicznym pochodzeniu.
Już teraz możesz przeczytać drugą część artykułu, z której dowiesz się kim jest wampir uwspółcześniony w powieściach Anne Rice. Tymczasem daj nam znać w komentarzu, czy lubisz książki/ filmy o wampirach i co Twoim zdaniem warto przeczytać lub zobaczyć.
Bardzo fajny artykuł! Bardzo lubię ten temat i myślę, że szczególnie ciekawa jest postać Vlada Palownika.
Trochę alternatywny model wampiryzmu przedstawia seria filmów „Underworld”; warto obejrzeć :)